Józef Ignacy Kraszewski – Hrabina Cosel

autor:

Józef Ignacy Kraszewski

tytuł:

Hrabina Cosel. Powieść historyczna

rodzaj literacki:

epika

gatunek literacki:

powieść historyczna

data wydania:

1874 – wydanie książkowe, 1873 – wydanie w czasopiśmie (przekłady na 8 języków)

epoka literacka:

romantyzm/pozytywizm (literatura emigracyjna)

miejsce wydania:

Warszawa

czas akcji:

XVIII wiek

miejsce akcji:

Drezno, Pillnitz (obecnie dzielnica Drezna), Stolpen (pol. hist. Słupno), Halle (Saale, pol. hist. Dobrogóra), Moritzburg

geneza:

Utwór powstał w okresie, kiedy pisarz osiedlił się w Dreźnie; powieść wraz z Brühlem i utworem Z siedmioletniej wojny tworzy tzw. trylogię saską. Kraszewski korzystał z wielu źródeł historycznych, w tym — z pamiętników z epoki panowania Augusta II Mocnego (Kraszewski opracował do druku pamiętniki ministra Heinricha von Brühla). PIsarz uważał, iż epoka saska to czas w historii Polski, naznaczony upadkiem w sferze obyczajowej i politycznej

problematyka:

upadek obyczajów w czasach saskich

Polska w czasach anarchii i kryzysu władzy

rządy cudzoziemców w Polsce

portret władcy — Augusta II Sasa

kulturowe role kobiety

uwikłanie jednostki w walkę o pozycję społeczną i władzę

jednostka wobec namiętności (miłości i władzy)

destrukcyjna rola polityki w życiu jednostki

typ narracji:

narracja trzecioosobowa; czasem narrator wypowiada się w 1 os. l.mn. np. przywodziliśmy

język:

w utworze postaci w swoich wypowiedziach używają wielu nawiązań do Biblii i mitologii

bohaterowie:

Fryderyk Wilhelm baron Kyan – niezrównany w żartach, surowy i poważny, ale umie rozśmieszyć

Adolf Magnus Hoym – królewsko-polski i elektorsko-saski radca, minister saski, przedsiębiorca, mąż tytułowej bohaterki.

Rajmund Zaklika — siłacz przywieziony ze Śląska na dwór; Augusta II, kochał się w Hrabinie Cosel. Na mocy rozkazu króla stał się jej opiekunem i (jak się miało okazać) jedynym wiernym sługą. W ciężkich dla hrabiny chwilach pomagał jej (organizował jej ucieczki). Wstąpił do wojska i dostał szlify oficerskie, aby w ten sposób dostać się do najbliższego otoczenia więzionej Cosel. Ginie zastrzelony w trakcie ucieczki z hrabiną z zamku Stolpen.

Hrabia Fryderyk Vitzthum von Eckstädt -szwagier Hoyma.

Józef Fröhlich – nadworny artysta – figlarz, nosi spiczasty kapelusz z piórem

Anna Cosel — główna bohaterka, kochanka króla Augusta II Mocnego. Jest to postać historyczna: i Anna Constantia von Brockdorff (1680 – 1765), po rozwodzie z Adolfem Hoymem – hrabina Cosel, była jedną z najsłynniejszych metres króla Polski i elektora Saksonii, Augusta II Mocnego. Historycy zauważają, iż Kraszewski idealizuje jej postać, przedstawiając nadmiernie krytyczną ocenę króla. W powieści została przedstawiona jako piękna kobieta, o nieskazitelnej cerze, czarnych bystrych oczach, sierota, zmuszona do małżeństw (do Hoyma czuła wstręt i nienawiść).

August II Mocny — król Polski i elektor Saksonii, znany ze swojej siły i licznych romansów

Flemming — prawdopodobnie odnosi się do Jakoba Heinricha von Flemminga, saskiego i polskiego generała, dyplomaty i polityka, bliskiego współpracownika Augusta II Mocnego

Teschen — nawiązanie do księżnej Teschen, jednak brak jest wystarczających informacji do jednoznacznego zidentyfikowania konkretnej postaci historycznej.

streszczenie:

TOM I

I

Pierwszy rozdział rozpoczyna się w jesienną noc, w melancholijnej atmosferze „na królewskim zamku w saskiej stolicy, gdzie panuje cisza, smutek i ponurość”. Taki nastrój jest niezwykły dla panowania Augusta Mocnego, znanego z rozrywkowego i pełnego przepychu dworu. W tym czasie jednak August II Mocny doświadcza klęski – utraty polskiej korony na rzecz Szwedów, co symbolicznie zwiastuje zmierzch jego wpływów i fortuny. Król, wygnany niemal z tronu i Królestwa, wraca do swojej saskiej siedziby, aby opłakiwać swoje straty, wydane na próżno miliony i „srogą niewdzięczność Polaków”. W tle tego osobistego dramatu Augusta II sylwetka króla wyłania się jako postać pełna sprzeczności – potężna i niemal mityczna, ale i podatna na losowe zawirowania historii. Rzecz dzieje się w roku, gdy August doznał klęski, co sugeruje, iż akcja rozdziału rozpoczyna się po jednej z wielkich porażek politycznych lub wojskowych króla, odnosząc się do kontekstu historycznego jego panowania, w tym do Wielkiej Wojny Północnej i konfliktów z Karolem XII Szwedzkim.

Podczas uczty panuje radosny nastrój, ale król jest smutny i znudzony. Jego towarzysze próbują go rozweselić. Stwierdzają, iż znudził się Lubomirską i potrzebuje nowej kobiety. Podczas wesołej zabawy dochodzi do zakładu między Fürstenbergiem a Adolfem Hoymem — ministrem skarbu, o przedstawienie królowi najpiękniejszej kobiety w Saksonii. Hoym twierdzi, iż jego żona Anna jest najcudowniejszą kobietą w Europie.

II

Akcja przenosi się do Laubegast nad Łabą, niedaleko Drezna. Anna Cosel znajduje się w pałacyku Hoyma. Jest smutna, nieszczęśliwa, nigdy się nie uśmiecha. Towarzyszą jej tylko książki. Pilnuje jej Rajmund Zaklika, oczarowany jej urodą, „w niej zakochany”. Pewnego razu w nocy pojawia się posłaniec z wiadomością, aby Anna natychmiast przyjechała posłanym po nią powozem. Anna się ubiera, jedzie i powóz zatrzymuje się przy ulicy Pirnajskiej w pałacu Hoyna. Sądziła, iż ma zobaczyć się z mężem, ale na spotkanie wyszedł protestancki duchowny.

III

Duchowny Schramm pyta “dlaczego Anna nie ucieka”. Kobieta mówi, iż dzieciństwo spędziła w Holsztynie, od kilku lat jest żoną Hoyma, ale trzyma on ją w odosobnieniu na wsi. Wchodzi Hoym. Denerwuje się na Schramma, który wychodzi. Hoym zostaje z Anną. choćby się z nią nie wita. Jest wściekły, iż musi ją pokazać królowi. Opowiada jej o zakładzie. Anna jest oburzona. Mówi, iż przecież nie oddała mu serca, ale dała słowo, którego nie złamie. Może być żoną, ale nie kochanką. Jutro odbędzie się bal, na którym ma zostać przedstawiona monarsze. Anna się nie zgadza, natomiast Hoym stwierdza, iż musi, bo inaczej on straci wszystko, łącznie z życiem, bo król nie wybacza. Pojawia się hrabina Reuss, która chce się przywitać z Anną. Wszyscy już wiedzą o tym, iż pojawiła się ona w Dreźnie. Anna żywo rozmawiała z hrabiną Reuss oraz Vitzthumową, które są nią zachwycone. Stwierdzają, iż cały dwór będzie leżał u jej stóp

IV

Urszula Katarzyna Lubomirska (księżna Teschen) jest niespokojna, rozpacza, płacze. Nie wie, co ma zrobić, kiedy na balu pojawi się Anna. Całe miasto tylko mówi o niej i jej urodzie. W akcie desperacji Teschen wybiera się do pałacu Hoyma. Kiedy widzi Annę, zemdlona upada. Teschen mówi, iż ona kiedyś też była taka jak Anna, ale jej czas się kończy. Teschen zaczyna płakać. Anna zapewnia ją, iż woli żyć w nędzy, niż znosić upokorzenia. Teschen mówi, iż jeżeli Anna się nie zgodzi, to na pewno pojawi się kolejna kandydatka. Teschen każe jej się bronić, a kiedy wychodzi, spotyka Ludwika Wirtemberskiego, który się w niej kocha. Skarży mu się na swój los. Pojawia się baronowa Glasenapp, która mówi, iż Teschen dobrze robi, mając kolejnego kandydata na męża.

V

Odbywa się bal. Jeszcze nikt nigdy nie widział tak olśniewającej piękności, jak Anna. Rozpoczynają się tańce. Nagle pojawia się Teschen ubrana w czerń. Król każe jej wrócić do domu i przebrać się w niebieską suknię. Anna wydaje się mu poważna i smutna. Hoym wygrywa tysiąc dukatów. Anna i król rozmawiają. Król stwierdza, iż uroda jej go nęci, ale charakter przeraża. Przy drzwiach stoi wielbiciel Zaklika, który przybył aż z Laubegast. Anna i Hoym wybierają się na wieczerzę do hrabiny Reuss, która mówi, iż Anna dla dobra wszystkich powinna być z królem.

VI

Hoym dostaje rozkaz wyjazdu na Łużyce, aby sprawdzić sprawę akcyzy. Hoym wie, iż to podstęp, ponieważ król pewnie chce się zbliżyć do Anny.Anna po zastanowieniu dochodzi do wniosku, iż może być z królem, ale wtedy, gdy zostanie jego żoną.Vitzthumowa i Anna wybierają się do hrabiny Reussowej. Uroda Anny wszystkich oszałamia.

Pojawia się król, który nie jest w stanie oderwać od niej oczu. Rozmawiają w gabinecie. Król nie może uwierzyć, iż taka piękność jest żoną kogoś takiego jak Hoym. Wyraża uwielbienie, gorąco całuje ją w rękę. Anna jednak mu nie ulega. Zaczyna go to gniewać, a zarazem rozpalać. Anna mówi, iż chce wszystko albo nic.

August zakazuje powrotu Hoymowi. Stwierdza, iż Teschen jest już wolna. Chce, żeby Anna była jego.

VII

Codziennie hrabina Reuss, pani Vitzthum oraz książę wymyślali najrozmaitsze preteksty do zbliżenia się króla do Anny. Kobieta cały czas powtarza, iż może być żoną, ale nie kochanką.

Król wyciąga ze skarbca sto tysięcy talarów w złocie i rzuca go pod nogi Anny. Kobieta chce, aby monarcha przyrzekł na piśmie, iż ożeni się z nią, gdy owdowieje, żąda też ułatwienia w przeprowadzeniu swojego rozwodu z Hoymem. Król się zgadza. Na posadzce zostaje złoto.

Hoym powraca. Anna oznajmia mu, jak wyglądają sprawy. Hoym popada w szał i obłęd, biega, rzuca stół, depcze papiery, rwie odzież, siada, wstaje, rozpacza.

Pojawia się Vitzthum i informuje na temat warunków stawianych przez króla. Hoym się zgadza na rozwód.

Od tej chwili Anna każe nazywać się hrabiną Cosel.

VIII

Do Józefa Fröhlicha, nadwornego artysty i trefnisia, przybywa Rajmund Zaklika. Prosi go o pomoc w zwolnieniu ze służby dworskiej. Zaklika mówi, iż już mu się wszystko znudziło i czuje się niepotrzebny. Fröhlich wysłuchuje go i kończy spotkanie. Zaklika odchodzi smutny, bo tak naprawdę cierpi z powodu miłości do hrabiny Cosel. Ona traktowała go z litością, nazywała dziwakiem.

Król August II Sas dalej wydaje uczty, podczas których dowiaduje się wielu rzeczy, jakich nie przekazaliby mu trzeźwi kompani. W łaskach króla z powrotem znalazł się Hoym, który potrafi zadbać o królewskie dochody. Johann Friedrich Böttiger, alchemik, aptekarz, ma dla nich wytworzyć złoto. Więziono go w tym celu, ale drogocennego kruszcu nie uzyskano, chociaż króla kosztowało to 40 tys. talarów. Kiedy Fröhlich udaje alchemika, królowi nie jest do śmiechu. Trefniś przypomina królowi o Zaklice. Ten nie chce go zwolnić ze służby, wręcz każe mu pilnować hrabiny Cosel.

IX

Hrabina Cosel uważa się za prawdziwą żonę Augusta. Jest zawsze przy nim, gotowa do podróży i na wojnę. Mimo długów król kazał wznieść dla niej pałac zwany Czterema Porami Roku. Monarcha ma wiele problemów. Böttiger nie może wytworzyć złota, a zachcianki Cosel są kosztowne.

Cosel starannie dobierała przyjaciół, ma wiele podejrzeń, więc z dworu dostają odprawę hrabina Reuss i Vitzthum.

1 września Szwedzi pojawili się w Saksonii. Szlachta pozbawia korony Augusta Mocnego. Na nowego władcę Polski Karol XII, król Szwecji, zaproponował wówczas Stanisława Leszczyńskiego.

Nikt nie lubi Cosel na dworze, więc intrygowano, aby August II Sas ochłodził swoje uczucia do niej. Dworzanie zastanawiali się, co zrobić, aby władzę metresy osłabić i obalić. Wojna, wydatki, zniszczenie kraju, utracona korona niczego nie zmieniły. Cosel powija dziecko.

W czasie nieobecności króla szpiegowano każdy krok Anny.

W pewnym momencie pojawia się urzędnik Bose. Okazuje się, iż król ma nieślubne dziecko. Anna każe je utopić. Jest zazdrosna o Augusta. Robi scenę przy urzędniku.

X

Fürstenberg opowiada Augustowi, iż podczas jego nieobecności Hrabina Cosel przyjmuje wielu gości w dzień i w nocy, choćby hrabiego Lecherenne’a. August posępnieje. Rozmowę podsłuchuje Zaklika i informuje o wszystkim Annie. Kobieta wychodzi na korytarz i wpatruje się portret Augusta. Pojawia się zmieszany i blady król. Wdają się w dyskusję. Anna rzuca się mu do stóp i mówi, iż jest niewinna. August nie wie, komu wierzyć. Zaczyna ją całować. Godzą się. August rozkazuje wyjechać Lecherenne’owi z Drezna. Anna każe Zaklice przekazać mu pierścień, który otrzymała od króla. Zaklika zamienia pierścienie, daje mu swój.

Kilka dni później August domaga się, aby Anna pokazała pierścień ze szmaragdem. Anna zaczyna go szukać w pokoju. Król połączył wszystko w całość. Domyślił się, gdzie jest klejnot. Nagle wchodzi Zaklika i mówi, iż znalazł go koło gotowalni. Anna się obraża, król przeprasza ją cały dzień.

Anna wzywa Zaklikę i żąda wyjaśnień. Zaklika wyjawia intrygę z zamianą pierścienia. Anna jest bardzo zdziwiona.

Schulenburg podpowiada królowi, aby pojmać Karola XII. Król oburza się na taką propozycję z.

XI

6 września koło Meissen (pol. Miśnia) w Bawarii August osłupiał, kiedy na zamku zobaczył Karola XII. Cosel każe go pojmać. August rozkazuje jej odejść. Król skręca metalowy pręt wokół ręki Karola i potem go rozrywa. Chce pokazać swoją siłę.

Flemming chce dopaść Karola XII, ale August mu nie pozwala. Chodzi mu o honor. Flemming mówi, iż straci przez to koronę.

August II Sas na cześć Karola XII rozkazuje trzykrotnie wystrzelić z dział. Anna jest zła na kochanka, iż się nie zemścił.

XII

Cosel robi wszystko, aby August się nie nudził.

12 maja w Dreźnie obchodzono imieniny króla. Wszyscy się bawią. August wyjeżdża. Cosel próbuje go dogonić. Sama dosiada konia. Zatrzymuje się przy chacie żebraczki i starca. Żebraczka to Słowianka (Łużyczanka) Mlawa, która zna się na czarach i wróży, nigdy też się nie myli, mówi, iż kiedyś te ziemie należały do niej, bo jest królową. To Niemcy wybili jej ród i przejęli ziemię.

Anna chce, żeby Mlawa jej powróżyła. Ta ogląda jej rękę i mówi, iż czeka ją niewola i pokuta. Hrabina jest przerażona.

Anna dosiada konia i pojawia się w zamku Stolpen (Słupno) y. Spaceruje z Augustem. Król jest nadzwyczaj radosny, Anna zamyślona. Nie podoba jej się okolica ani zamek. Nadciąga burza z gradem. August i Anna kryją się w chacie. Kiedy ulewa się kończy, wracają. Anna powoli staje się obojętna dla Augusta. Zaprasza on tancerkę Duparc, panny z opery oraz swoich kompanów i zabawiają się do rana.

XIII

Fürstenberg i Flemming chcą pozbyć się Cosel, tak samo, jak cały dwór, który jej nie cierpi. Kiedy król wraca do zamku, Cosel rzuca mu się w ramiona. Mówi, iż jego powiernicy uczynili z niej pośmiewisko. August ulega kochance. Jego miłość trwa już 5 lat i jeszcze się nią nie znudził. Każe Flemmingowi i Fürstenbergowi przeprosić Annę.

Kiedy tancerka Duparc dostrzega króla w teatrze, nagle mdleje z wrażenia. Król każe się nią zaopiekować, a Anna jest zazdrosna. Mówi na głos w teatrze, iż król ma gust dla ulicznic. August obraża się. Anna wraca sama do domu.

Pojawia się Glasenappowa i mówi jej, iż król znajduje się u Duparc. Anna wyczuwa intrygę.

Kolejnego dnia król i Anna się godzą. Zachowanie Anny i jej zazdrość pochlebiają królowi. Władza Cosel jest coraz większa. Pojawia się król duński Fryderyk IV, którego jak najlepiej chce ugościć August, a znany jest z rozrzutności. Goszczenie trwa aż 40 dni. Fryderyk IV jest zachwycony Anną.

XIV

Anna skarży się Augustowi na Flemminga. Król każe Flemmingowi być wyrozumiałym wobec niej. Mówi, iż Anna nazywa Flemminga małpą. Ten jest wściekły. Flemming i wszyscy przeciwnicy Anny obmyślają plan przeciwko niej, gdyż chcą się jej pozbyć.

XV

Flemming mówi królowi, iż Anna jest pyszna i chciwa. I zniszczy zarówno Polskę, jak i Saksonię.

Król wzywa Flemminga i każe mu się pogodzić z Cosel. Flemming mówi, iż nie przeprosi. Hrabina każe mu wyjść, ale ten odpowiada, iż on służy tylko swojemu panu.

Król wyjeżdża do Warszawy. Anna pozostaje sama. Czuje się bardzo samotna, nie ma żadnych sprzymierzeńców. W Warszawie szukana jest już dla króla nowa pani, bo tą już się znudził. Podskarbina Przebendowska pojechała do przyjaciółki, marszałkowej Bielińskiej, bo szuka dla króla osoby potulnej i wesołej. Monarcha musi mieć dwie kobiety, tak jak ma dwa kraje. Król zakochuje się w Denhoffowej, dostaje także listy pełne wymówek od Cosel, której specjalnie o wszystkim donoszono, co robi król. Flemming podpowiada królowi, aby wysłać jakiegoś mężczyznę do Cosel, aby z nią romansował.

TOM II

I

Król składa hołdy Denhoffowej. O wszystkim jest informowana Anna. August chce się jej pozbyć, ale po cichu, bez rozgłosu. Całą sprawą kieruje Flemming. Pałac Czterech Pór Roku August chce mieć wolny. Cosel ustępuje.

Król chce pokazać Denhoffowej Drezno, więc nakłania Annę do opuszczenia miasta i przeniesienia się do Pillnitz. Anna płacze, nie może uwierzyć w to, co ją spotyka. Haxthausen radzi jej, by się uspokoiła, ponieważ jej groźby, iż zabije króla albo siebie oddalają od niej Augusta, który lęka się o życie. Ledwo Haxthausen ją przekonuje, Anna wpada w gniew. Ciężko ją przekonać, aby ustąpiła dobrowolnie, bez użycia siły. Anna odjeżdża do Pillnitz.

Denhoffowa obawia się, iż Anna przyjedzie do Warszawy. Wysyła oficerów, aby zawrócili Annę, gdyby faktycznie jechała do Warszawy.

II

Cosel wraz z Zakliką wyrusza do Warszawy. Podaje Zaklice dokument na przechowanie, w którym król daje słowo, iż ją poślubi. Spotykają po drodze dwóch oficerów, wśród nich La Haye, który ją uspokaja. Udaje mu się przekonać Annę, aby wracała do Pillnitz. Denhoffowa, która chce się pozbyć rywalki, ciągle udaje przerażoną. Watzdorf próbuje odebrać dokument od Anny, ale ona odmawia zwrotu.

III

Annę odwiedza Glassenappowa. Mówi, iż wojewoda ruski Königstein więziony jest w Saksonii. Glassenappowa chce dowiedzieć się, gdzie jest dokument. Anna mówi, iż bezpiecznie schowany. Oznajmia też Zaklice, iż nie jest tu bezpieczna i musi uciekać. Zaklika obmyśla plan.

IV

W Dreźnie odbywa się bal maskowy w stylu weneckim, na którym są król August w przebraniu i Denhoffowa. Zaklika przybywa do Pillnitz. Ma plan ucieczki z miasta, ale Anna mówi, iż chce wziąć udział w maskaradzie. Zaklika się tego obawia. Cosel idzie w stronę rynku. Poznaje Augusta. Rozmawiają ze sobą. Cosel nazywa go katem. Biegnie do Denhoffowej i nazywa ją podłą. Ta mdleje. Robi się zamieszanie. Cosel i Zaklika chcą uciec, ale król wydaje rozkaz, aby nikogo nie wypuszczać z miasta. Hrabina przebiera się w męskie ubrania i udaje im się wymknąć. Ruszają w drogę ku Prusom.

V

Cosel dociera do Berlina. Odwiedza ją van Tinen. Opowiada historie na temat Augusta i jego kochanek. Van Tinenowi jest żal Cosel i każe jej uciekać. Cosel jest rozgoryczona, bo choćby odebrano jej dzieci.

VI

Van Tinen opowiada o zachowaniu Cosel. Porównanie Fryderyka pruskiego z Fryderykiem Augustem. Do Cosel przychodzi pewien generał, który ostrzega Annę, iż powinna ona siedzieć cicho i nie mówić za wiele na pewne tematy. Anna nie słucha. Pewnego poranka zjawia się generał gubernator Berlina Wartesleben, który opowiada, iż król wydał rozkaz, aby wyjechała do Halle. Król oferuje jej choćby eskortę. Anna wraz z Zakliką odjeżdżają.

VII

Anna znajduje się w Halle. Nie ma znajomych ani przyjaciół. Cały czas jest zamknięta, patrzy tylko przez okno. Nikt nic o niej nie wie. W Halle była niewolnicą. Wszystkie wyjścia z domu były monitorowane. Van Tinen przybywa, aby jej oznajmić, iż król nakazuje, aby oddała przyrzeczenie. Anna ciągle się upiera i nie chce go oddać. Wzywa Zaklikę i każe mu udawać, iż ją zdradza, opuszcza i nie chce więcej dla niej służyć. A tak naprawdę ma ją uratować. Pojawia się Van Tinen. Cosel wręcza mu swój pierścień ze szmaragdem. Van Tinen żałuje Cosel, bo nie wie, jaki los ją spotka.

August nakazuje wystosować pismo do króla pruskiego o wydanie Cosel. Król nakazuje wywieźć Cosel na zamek Nossen. Jako powód podaje różne wypowiedzi pod jego adresem, a także publiczne pogróżki. Oficer Ducharmoi odwozi Cosel do granicy. Anna daje mu pieniądze, aby nie stały się łupem „obrzydliwych Sasów”.

VIII

Anna noc spędziła w Lipsku. Tam została przeszukana. Później przewieziono ją do zamku w Nossen. Trzeciego dnia pojawia się Zaklika.

Zaklika pojechał do Lehmanna, u którego zostawił pieniądze od Cosel na przechowanie. Lehmann je oddaje i każe mu odjechać, bo się boi gniewu króla. Zaklika spotyka trefnisia Fröhlicha, który mówi, iż hrabina więziona jest w Nossen. Zaklika udaje się do Nossen, tam ogląda zamek i zastanawia się, jak uratować Cosel.

IX

Zaklika zawiązuje przyjaźń ze strażnikami na zamku. Przekupuje Herzoga, żeby porozmawiać z Cosel. Zaklika mówi, iż ją uratuje, ale musi wymyślić plan. Mijają jesień i zima. Cosel i Zaklika umawiają się na ucieczkę w pierwszych dniach wiosny. Herzog wyjawia prawdę o Zaklice i Cosel swojej żonie. Chcą donieść królowi o ucieczce, aby dostać pieniądze. To samo robi służka Cosel, która udaje się do marszałkowej Bielińskiej. Tego samego dnia wysłano nowych żołnierzy do Nossen. Po jakimś czasie August rozkazuje, aby przewieźć Annę do Stolpen. Miało to miejsce 25 grudnia 1716 roku.

X

Cosel jest zamknięta w zamku. Ma już 36 lat. Każdy, kto ją zobaczy, dziwi się, dlaczego tak cierpi, bo cały czas jest oszałamiająco piękna. Pisze listy i czyta Biblię. Wehlen, który pilnuje zamku, przygotowuje dla Anny ogródek. To jedyna radość, jaka ją spotyka.

Rozpuszczano pogłoski, iż Cosel próbowała uknuć spisek na życie króla i za to została zamknięta w wieży. Zaklika musi od nowa przygotować plan uratowania jej.

XI

Nadchodzi kolejna wiosna.

Młody Wehlen się nudzi. Kocha się w Cosel. Był on niemal panem na zamku. Przybywa Zaklika, który udaje, iż nie zna Cosel. Wehlen przedstawia ich sobie. Wehlen zwierza się Zaklice, iż kocha się w Cosel tak samo, jak inni żołnierze. Wehlen z powodu uwielbienia dla Cosel był dla Zakliki zarówno pomocą, jak i przeszkodą. Zaklika obmyśla plan ucieczki. Cosel oznajmia mu, iż ucieknie z Wehlenem, bo boi się stracić Zaklikę.

Zaklika gra w warcaby z komendantem. Wurm informuje go, iż Wehlen ucieka z Cosel. Ale Wurm ich złapał, bo przygotował na nich zasadzkę. Komendant musi przenieść Wehlena do więzienia. Wehlen zostaje zabity. Wurma zesłano na roboty.

XII

Po próbie ucieczki w Stolpen wiele się zmienia. Komendę obejmuje surowy Bierling. Zaklika zostaje oddelegowany do pułku. Cosel rozkochuje w sobie porucznika Helma. Trwa to dwa lata. Rozmawia z Zakliką. Ustalają czas ucieczki. Cosel znowu zostaje pojmana. Helm przez rok pracował nad wygrzebaniem wąskiego przejścia pod murami. Gdy prawie udaje im się uciec, ale służka, która martwi się o panią, wchodzi do pokoju i jej nie zastaje. Podnosi alarm. Helm zostaje uniewinniony, bo ma znajomości na dworze. Na zamku w Stolpen pojawiają się nowi dowódcy. Cosel tęskni za swoimi dziećmi. Zaklika porzuca służbę w wojsku i zamieszkuje niedaleko Stolpen.

XIII

Rok 1727. Król August ma wykonać próby ostrzału zamku Stolpen. Zaklika nie może uwierzyć, iż król chce strzelać w wieżę, gdzie jest zamknięta Cosel. Hrabina zachowuje się dziwnie. Mówi, iż August przez cały czas ją kocha. Stroi się dla niego, uśmiecha do lustra, wyczekuje, biega od okna do okna. Zaklika jest załamany jej zachowaniem. Artylerzyści przystępują do ostrzału. Cosel najpierw upada na ziemię, potem ogarnia ją wściekłość. Bierze pistolet i czeka. Pod wieżę podjeżdża August. Cosel prosi go o litość. Później i strzela do niego z pistoletu. Trafia w kapelusz.

XIV

August odjeżdża. Cosel wie, iż jest stracona. Później jeszcze raz próbuje ucieczki, ale znowu się nie udaje. Zaklika wpada na pomysł, aby uciekła za dnia. Udaje im się opuścić zamek. Dobiegają do koni, ale żołnierze ich doganiają. Zaklika zostaje postrzelony prosto w czoło. Cosel wraca na wieżę. W tym momencie ma 49 lat.

[Retrospekcja] W 1697 August uderza się w nogę. Lekarz nakazuje mu się oszczędzać, ale on o tym nie myśli. I tak podczas zsiadania z konia znów doznaje kontuzji się i po trzech dniach umiera. Kiedy Anna się dowiaduje o tym, rzuca się na ziemię i płacze.

Pojawia się posłaniec, który oznajmia, iż Anna jest wolna. Ale ona nie ma już nikogo i nie ma do kogo pójść.

XV

2 kwietnia 1765 roku w wieku 85 lat umiera Anna Cosel. Pogrzeb odbywa się 5 kwietnia.

Dzisiaj nikt nie wie, gdzie znajduje się jej grób.

symbolika:

zamek — więzienie niewinnej kobiety, która walczy o swój honor; miejsce samotne, odosobnione

dwór królewski — siedlisko intryg

motywy literackie:

żądza, władza, miłość, kobieta, kobieta, kochanka, żona, władca, wojna, król, królowa, miłość, namiętność, zdrada, zazdrość, zauroczenie, romans, piękno, uroda, ambicja, chciwość, bogactwo, honor, intryga, spisek, zemsta, ucieczka, więzienie, samotność, alchemia, mistycyzm, zamek, pałac, miasto, klęska, upadek

konteksty:

literacki:

Makbet, Lady Makbet – dążenie do władzy (kilka dni spędzonych na dworze zmienia Annę, budzi w niej dumę i chęć panowania)

co jeszcze się omawia przy tej lekturze?

Portret hrabiny Cosel, pierwsza połowa XVIII wieku. Autor nieznany. Zbiory / Źródło: Wikimedia Commons.

portret Augusta II Mocnego autorstwa Louisa de Silvestre.

Film „Hrabina Cosel” (1968) – reż. Jerzy Antczak, w roli głównej Jadwiga Barańska (zdjęcia kręcono na Zamku Książ); powieść ma też swoją niemiecką ekranizację (Sachsens Glanz und Preußens Gloria: Gräfin Cosel, 1987, reż. Hans-Joachim Kasprzik)

Mówiąc o Dreźnie, nie sposób pominąć Augusta II Mocnego, króla Polski w latach 1697–1706 i 1709–1733, który dążył do trwałego związania Polski i Saksonii. August, który dla zdobycia polskiej korony przeszedł na katolicyzm i nakazał rozpoczęcie budowy pięknej, późnobarokowej katedry, był ogromnym miłośnikiem sztuki. To za jego rządów powstały takie perły architektury jak Zwinger, Kościół Mariacki czy zamek w Pillnitz. Znany ze swojego zamiłowania do szlachetnej ceramiki (już współcześni nazwali je maladie de porcelaine, chorobą porcelanową), August II Mocny zgromadził najbogatszy na świecie zbiór liczący ponad 20 tysięcy eksponatów. Znakomita część kolekcji mimo wojen i kataklizmów przetrwała do dziś.

(https://dnimediow.org/artykul-zabytki-i-symbole-drezna,470.html)